EEN HISTORISCHE WANDELING door HET JAAR 1939

1939 ….. 70jr. geleden,………….. is voor vele Millenaren en oud-Millenaren een belangrijk jaar geweest. Boeiend ! Het was het laatste jaar, dat OUD – MILL nog bestond en blijk gaf van veel vreugde, ijver en een bescheiden welvaart. (Op andere plaatsen was het niet anders, zoals recentelijk in Elzevier stond te lezen)
Het jaar daarop veranderde ALLES, 10 mei 1940, ongewild ongekende droefenis, velen verloren het leven en werd Mill in een dag een gigantische puinhoop !
De Teloorgang Van Veel Autochtoon ERFGOED !

De maatregelen en besluiten als gevolg van de inval van de Duitsers op 10 mei 1940 pakten toevallig voor Mill goed uit. Er kwam een bestemmingsplan voor DE KOM. Kroondomein-gronden werden geannexeerd. Daarop konden woningen worden gebouwd in de Domeinenstraat en op de plek, die nu de Dr.Ir.Ringersstraat wordt genoemd.
Er kwam een ULO-school voor de hele regio. Van het treinverkeer werd optimaal gebruik gemaakt. Mill kreeg langzaamaan een bescheiden STREEK-functie. Door de herbouw, herstel en nieuwbouw van de vele verwoeste gebouwen kwam het Bureau Wederopbouw Boerderijen en Bouw- en Woningtoezicht naar Mill en vestigden zich op de 1ste etage van het Witgele Kruis–gebouw. Voor iedereen was er voldoende werk.

Op dit moment 70 jaar later staat Mill weer voor een enorm experiment, deze keer willens en wetens ! Een gigantische VERNIEUWING dient zich aan. Bewust gaat veel Autochtoon Erfgoed tegen de vlakte. Laten we hopen, dat het geen catastrofale vergissing is! OUD-MILL ziet toe ...... en huivert !

Moge het niet ZO zijn, dat over 70 jaar van MILL wordt gezegd: …. dat is dat dorp in Fitland met die lange straten, ergens gelegen in het Nederambt van het LAND VAN CUIJK !!

GELUKKIG HEBBEN WE DAN NOG DE HERINNERINGEN aan: ANNO 1939

1939 …… , unnun aorigen tied. Zeggen sommige ouderen onder ons.
Met dat a o r i g bedoelen ze : akelig ……… onaardig !
In het begin was het meteen al een triest jaar, kommer en kwel al wat de klok sloeg: hoge werkeloosheid, sociale onrust.


RAAD van Mill.
Burgemeester Jonkheer Mr. Carel van Nispen tot Sevenaer vertelde aan de RAAD, dat er armoede was, slechte huisvesting voor sommigen …. en financiële tekorten bij de gemeente.
Jonkheer Mr. Carel, hij kermde … ja, Carel kermde ! Maar hij kreeg gehoor op zijn weeklagen …. Let wel, gehoor van de Millse Pastores. (foto’s I en II)

De kerken van onze parochies zaten er warmpjes bij.
Ook nog in deze zware tijden. De herders leidden hunne schaapkens met wijsheid, zuinigheid en een groot geloof; zij luidden aanhoudend voor verzamelen onder de kansel.

De kerk van Mill werd zelfs te klein en moest acuut met 2 zijkapellen worden uitgebreid. (arch. Martin van Beek Best) Daarbij bleef, ondanks alles, de toestand van de kerkenkas rooskleurig.
Spontaan leenden de kerkbesturen aan de Jonkheer van de Gemeente elk
5000,-- gulden, die van Mill en ook die van St.Hubert.


FRÖBELSCHOOL, Sr. Fabiana.
1939 … un aorig jaor, wisten de kleuters veel ?
Een jaar waarin veel gebeurde. Het was donker in de werkkast onder de trap naar de kapel van de Zusters Franciscanessen.
Wij, 5-jarigen, noemden dat de muizenkast, waarmee zuster Fabiana en Sr. Bertha ons dreigden.
Menig freubelaartje werd daarin een poosje geïsoleerd tussen de bezems en de emmers.
Schone handjes, lange mouwtjes, kousjes tot boven de knie, broekspijpjes tot onder de knie … enz.

Maar ook hierin kwam verandering, een gloednieuwe kleuterschool werd gebouwd (architect ir. Van Buitenen) en wijzigde meteen ook de a-frivole kledij !
Zuster Perpetua verhuisde als overste naar een ander klooster.

MILITAIREN
De proefmobilisatie als gevolg van de dreiging uit het Oosten, had voor Mill grote gevolgen. Drommen militairen (men schat 10.000) werden in Mill gelegerd.
Langs het Peelkanaal werden kazematten gebouwd.

Er kwam leven in de brouwerij. Het werd allengskes vrolijk-onrustig in Mill.
Mensen moesten op een andere manier worden bezig gehouden dan met gedachten aan neutraliteit en oorlog.
Afleiding zou ons volk goed doen.


1939 ….. een nijver bouwjaar, we spraken al over de kerk, de kleuterschool, maar ook een nieuw consultatiebureau stond op stapel, compleet met veldwachterwoning en arrestantenlokaal. Architect was Jan van Halteren uit Vught.
De oude behuizing naast het raadhuis was onbewoonbaar verklaard en de cellen onder de trappen waren allang verbouwd tot ambtenarenverblijven, want ook aan Mill werden steeds meer overheidstaken toevertrouwd.



HERINDELING
De gemeentelijke herindeling was op veel vergaderingen onderwerp van bespreking. Van demonstreren had men toen nog geen kaas gegeten. Er werden sprekers gevraagd, die de voor- en nadelen op een rijtje zetten, waarop dan weer felle discussies volgden.
Gemeente Linden werd opgeheven en kwam bij Beers, Katwijk bij Cuijk.
Twist wilde niet bij Vierlingsbeek en zocht steun bij Oploo.
Voor- en tegenstanders gingen mekaar te lijf.
Secretaris Ad de Bekker uit Mill trok als een missionaris door het Land van Cuijk en liet zijn iedereen overtuigend notoire stemgeluid horen … !
Hij bracht rust in de gelederen en eindigde elke spreekbeurt met de veelzeggende woorden :
“veel weten is veel begrijpen, alles weten is alles vergeven !”


ONTSPANNING
1939 … best een aardig jaar.
Toneel-uitvoeringen her en der brachten afwisseling. Mill liep zelfs voorop !
Kapelaan Van Roestel kreeg toestemming tegelijk voor dames en heren opvoeringen toe te laten, zowel op het toneel als in de zaal.
Voorheen was dat in de zaal alleen maar mogelijk op zondag 13.00h voor de kinderen, 15.00h voor de dames en 19.00h voor het mannelijk volksdeel.
Zo’n toestemming moest regelrecht van de bisschop van Den Bosch komen.
En dan te weten, dat in de ons omringende plaatsen nog niet “gemengd” gedanst mocht worden !


1939 …. Un aorig joar?
Kom, een leuk en aardig jaar! Er ontstonden vanwege de vele militairen, nieuwe contacten …. Ook nieuwe verenigingen.

De jonge boeren speelden: “De Zee Roept …”, zongen luidkeels “Kruis & Ploeg” en richtten een gymnastiekclub op. Er meldden zich spontaan 20 leden.

Alles kwam in de krant: bril verloren, gebroken been, van de kar gevallen.
Als de ijverige correspondent van de Echo van het Land van Cuijk geen nieuws had, dan maakte hij nieuws !



ORGANISATIES

• De Bijzondere Vrijwillige Landstorm, een weerkorps van burgerwacht en schutterij, organiseerde schietwedstrijden op de heide.



• De Jonge Wacht, wat later Het Verkennen Voor Jongens zou worden, kwam tot leven, tenminste had voorlopig enige bestaansgrond.



• In Het Patronaat in de stationsstraat werd de eerste middenstandscursus gegeven en Kees van Hoof organiseerde de H.Gerardus-bedevaart naar ….. De Twist.



• Op 24 maart publiceerde De Echo, dat er werk wordt gemaakt van de bouw van een Tennisbaan aan de Wanroyseweg …. Men doet moeite om dit als een werkelozen-project goedgekeurd te krijgen.
  


• De Coloradokever stak voor het eerst de kop op … en het stormde in de Peel.



• In 2 gezinnen werd een 15de kind geboren.



• Zeker is, dat 2 maal een tweeling het levenslicht zag: op het Hoogveld en ook in de Schoolstraat. (foto III)





• Mill telde 4381 inwoners, 2267 mannen en 2114 vrouwen en de Stoomzuivelfabriek verkocht voor 40.000,-- guldens aan pap.
  En ook in die tijd ging de Raad over in geheime zitting !



• Er werd ook veel gestudeerd. Twee onderwijzeressen en 2, (mogelijk 3) onderwijzers studeerden af en kregen werk.



• 1939 een succesvol jaar, Korfbalclub Midako kreeg de 2de prijs bij de zoveelste Kalorama-mars.




• Ook het eeuwenoude Gilde Sintekatrien, vierde, tierde, teerde en …. “schoot den vogel af”.



• Op vrijdag 26 mei 1939 ’s avonds om 19.00h werd de Tennisbaan aan de Wanroyseweg geopend.
  De club kreeg de naam TOPIO : Tennisclub Opgericht In Oorlogstijd.



• Dobbelman en Ibis-shag boden de Millenaren en ook de soldaten een feestavond aan, compleet met cabaret.
  Dat gebeurde niet in het Patronaat, maar in de uitgeruimde werkplaats van Timmerbedrijf Martien Janssen (foto IV).



• In juli vierde de Voetbalclub JULIANA haar 20jarig bestaan ……. met Motorrennen.
  Even later zal Gerrit van de Cruijssen zijn been breken bij het kijken naar een match op het Juliana-terrein.



• Mill kwam langzaam beter in de slappe was te zitten.




• Tijdens de Oranjefeesten ter gelegenheid van de geboorte van Prinses Irene en Koninginnedag, werd een grote militaire parade gehouden.
  


• Circus Van Bever kwam naar Mill: alle kinderen kregen gratis toegang en gratis snoep.


• En bij Kloosterman was het dansen van 4 tot 9. ’s Middags wel te verstaan !
  (foto V)
  

MOBILISATIE

• 1939 september ….. Oorlog dreigde, de algemene mobilisatie riep alle dienstplichtigen op. Mill kreeg inkwartiering van duizenden militairen.
  Er werden stellingen en loopgraven aangelegd. Soms was er proefalarm.



• De kermis ging niet door !


• De werkeloosheid verminderde van 120 naar 20 man.


• Mill kreeg de eerste kraam voor Patat-frieten en er kwam ook een postzegelautomaat voor zegels van 5 en anderhalve cent.


• Dr. Arntz was druk met ongelukken en zieken.


• Vrouwen van Mill werden opgeroepen om te breien voor onze soldaten:
  “Breit Allen Mee” luidde de slogan.


• De ordedienst stelde alarmvoorschriften op voor de burgers. Er kwamen noodrantsoenen gereed liggen, elke dag dienden flessen met vers water te worden gevuld.


• Er werden schuilplaatsen ingericht, vluchtroutes ontworpen, het dorp werd ingedeeld in sectoren met aan het hoofd een evacuatiecommissaris.


• En daar tussendoor werd gevoetbald en getennist!
  Maar dit laatste niet door iedereen.
  Mientje, die door moeder werd weggestuurd om bij Frans Keijzers aan de Wanroyseweg een mattenklopper te halen en dat ding achterop de fiets bond, hoort bij Nelleke op de Molenheide nog juist smiespelen: “ zui-die ok-al bij die tennisclub sien?


• Jonkheer Mr. Carel had zoveel inkwartieringen en evenzoveel inwoners in zijn gemeente, dat hij de Raad voorstelde, meteen maar die paar centen aan de Pastores terug te storten.



• Notaris De Vries verkocht alweer een boerderij met verplaatsbaar melkhuisje …… en zo verstreek dat “oarig-apart” maar toch ó-zo bijzonder jaar 1 9 3 9 .
  
  
  h e n k v a n d e w e e m
  mill/wijchen , 31 december 2009.
  
  Nb. foto’s uit de periode 1939 – 2009 zijn een hommage aan 90jr. Juliana en 70jr. Topio
• 
  
  
  
  Bronnen:
  --- archief Vriendenkring van Myllesheem
  --- foto’s Hermsen Mill en Hub Verstraaten
  --- scans en corr. Thom van Bakel
  --- BHIC afd. Grave (streekarchief)
  --- archief Boxmeers Weekblad
  --- archief Graafsche Courant
  --- archief Echo van het Land van Cuijk
  --- eerdere publicatie door auteur (ged. 1989) .